Is het einde van Het Nieuwe Werken nabij? (Deel 1)

Door Ambtenaar 2.0 van Overheid 2.0 - 11 juli 2012
2 Reacties

Einde van HNWHet Nieuwe Werken staat nu zo’n jaar of twee hoog op de agenda bij de overheid. Het rijk en de gemeenten lijken er actief mee bezig te zijn. Maar wat verandert er precies? Het lijkt bij HNW-projecten vaak meer te gaan over meubels dan over mensen. Is HNW verworden tot een feestje voor consultants en commercie? De hype is voorbij, constateren Davied van Berlo en Marie Louise Borsje van Ambtenaar 2.0. Tijd om weer aan het werk te gaan. In een tweedelige blogreeks houden zij een pleidooi om de werkwijze aan te pakken en niet HNW weg te stoppen in projectgroepen.

Bij binnenkomst in het gebouw van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hangt een niet te missen lichtkrant: “Nog 163 dagen tot de oplevering van de nieuwbouw”. BZK betrekt over ruim 5 maanden samen met Justitie de nieuwe torenflats bij station Den Haag Centraal en daar wordt veel van verwacht. Dan zijn BZK en Justitie eindelijk klaar voor Het Nieuwe Werken, zo is de gangbare mening. Nog even geduld.

Het huidige pand stamt uit 1979. Ook in die tijd verrezen veel nieuwe ministeriële kantoorkolossen. In een tv-sketch uit 1986 gaven Van Kooten en De Bie commentaar op deze bouwlust. Ze brachten een ambtenaar in beeld die thuis achter zijn computer nota’s schrijft en via een modem naar het ministerie stuurt. De ideale manier van werken, meenden zij:

“Daar gaan we onherroepelijk heen: iedere Nederlander moet zijn eigen computer hebben. Zodat we dan eindelijk een beetje toegerust zijn voor die 21e eeuw. Dat er nu nog nieuwe kantoorpanden verrijzen is een schandaal van de eerste orde.”

Ondertussen hebben we allemaal onze eigen computer thuis (meerdere waarschijnlijk), maar die kantoorkolossen bouwen we nog steeds. Weliswaar zien ze er aan de binnenkant anders uit dan toen, maar ambtenaar zijn blijft een kantoorbaan en de spitstreinen van half negen en vijf uur zitten nog steeds stampvol. Gaan de medewerkers van BZK en Justitie straks echt anders werken? Of is daar misschien meer voor nodig?

Waar draait het bij HNW ook alweer om?

Ideeën over kantoorinrichting, informatievoorziening en organisatiekunde zijn constant in ontwikkeling. Onze inzichten in hoe mensen het beste met elkaar kunnen samenwerken en productief kunnen zijn, veranderen eerder evolutionair dan revolutionair. Een veelgehoorde reactie over Het Nieuwe Werken is dan ook dat er niks nieuws onder de zon is. “Dat doen wij al jaren zo!”

Toch is er iets veranderd. Digitalisering en sociale media hebben een andere manier van werken mogelijk gemaakt, tijd- en plaatsonafhankelijk. Daarom is ook het gebruik van Yammer onderzocht. Die technische mogelijkheden bieden nieuwe kansen om efficiënter te werken en productiviteitswinst te behalen. Het is dan ook niet gek dat de idee van Het Nieuwe Werken uit de ICT-hoek komt.

In 2007 publiceerde Microsoft een whitepaper genaamd The new world of work. Het essay werd direct vertaald in het Nederlands en in datzelfde jaar door Dik Bijl uitgebreid tot een boek: Het Nieuwe Werken (2007). Hij hanteert daarin de volgende definitie van HNW:

“Het Nieuwe Werken (HNW) is een visie waarbij recente ontwikkelingen in de informatietechnologie als aanjager gelden voor een betere inrichting en bestuur van het kenniswerk. Het gaat om vernieuwing van de fysieke werkplek, de organisatiestructuur en -cultuur, de managementstijl en niet te vergeten de mentaliteit van de kenniswerker en zijn manager.”

ICT is de aanjager, maar het gaat ook om veranderingen op de werkplek, in de organisatiestructuur en de manier van werken. De definitie van het rijksprogramma Ambtenaar voor de Toekomst (ook gebruikt in het boek Iedereen CEO van Menno Lanting) legt de nadruk nog meer op de menselijke kant:

“Het Nieuwe Werken is een pakket aan principes en richtlijnen voor een veranderstrategie om werken effectiever, efficiënter maar ook plezieriger te maken, voor zowel de organisatie als de medewerker. Het gaat daarbij vooral om een verandering van cultuur en mentaliteit, waarbij de nieuwste technologie helpt om de verbinding tussen mensen te leveren.”

De 9 principes van HNWEen andere manier van werken, daar draait het om bij Het Nieuwe Werken. Niet kijken hoe goed we het nu doen, maar bedenken waar we het beter kunnen doen. Zoeken naar het contrast, naar de stap vooruit. Maar tussen droom en daad zit wel wat bedrijfsvoering in de weg.

ICT, huisvesting en P&O krijgen de aandacht

Christophe van der Maat is werkzaam bij de gemeente Dordrecht, maar wil zijn kennis ook beschikbaar stellen aan andere overheidsorganisaties en daar van leren. Zijn oorspronkelijke plan was om zich door de gemeente te laten detacheren, maar dat stuitte op een woud van regels en administratie. Daarom heeft hij zijn contract in Dordrecht ingekort zodat hij zich de rest van de week als zelfstandige kan laten inhuren door andere organisaties.

Ambtenaren die op een nieuwe manier willen gaan werken, lopen regelmatig tegen dergelijke belemmeringen op: documenten zijn niet toegankelijk, hard- en software ondersteunen mobiel werken niet, belemmeringen in het arbeidsrecht, et cetera. Medewerkers klagen dat ze niet aan HNW kunnen doen zolang ze geen tablet krijgen en er geen wifi in het gebouw is. “We kunnen pas anders gaan werken als de bedrijfsvoering daar klaar voor is.”

Richten op randvoorwaarden als ICTDe aandacht is daardoor verschoven van het zoeken naar nieuwe manieren van werken naar het wegnemen van belemmeringen in de bedrijfsvoering. De meeste HNW-projecten bij overheidsorganisaties richten zich dan ook op de randvoorwaarden, op het gebied van huisvesting, P&O en ICT. Elk nieuw ICT-project is nu een HNW-project. Een verbouwing wordt gebruikt om Het Nieuwe Werken ‘in te voeren’.

Gezamenlijke doelstelling raakt buiten beeld

Enerzijds is het logisch om een noodzakelijke verbouwing aan te grijpen om vernieuwingen door te voeren die HNW ondersteunen, maar tegelijkertijd ondergraaft het de integrale doelstellingen. Afdelingen ICT, P&O en huisvesting pakken elk ‘hun’ deel van HNW op en de gezamenlijke doelstelling raakt buiten beeld. Is de ICT-afdeling nou bezig met Het Nieuwe Werken of voeren ze gewoon de nieuwste versie van het standaard softwareprogramma in?

Met name in de huisvesting is dit onderscheid diffuus geworden. De onderwerpen flexwerken en thuiswerken staan al langer op de agenda, maar zijn door de bezuinigingen extra actueel geworden. Als er minder werkplekken in een gebouw nodig zijn, kunnen miljoenen worden bespaard op de huisvesting. Deze bezuinigingen worden vaak doorgevoerd als HNW-projecten, maar zijn in wezen een doel op zich en staan los van de andere HNW-doelstellingen.

Het is niet voor niks dat Ahrend, de leverancier van kantoormeubelen, de grootste sponsor is op de drukbezochte Kluwer-congressen over Het Nieuwe Werken. Maar ook Microsoft spint garen bij de bedrijfskundige benadering van HNW. Klik op hun site op “Hoe start ik morgen met HNW?” en je krijgt negen ICT-systemen voorgeschoteld die je blijkbaar nodig hebt. De ICT-manager die iets met Het Nieuwe Werken moet doen, wordt op zijn wenken bediend.

Van integrale visie naar autonome ontwikkelingen

visieOm verschillende redenen ontwikkelen ICT, P&O en huisvesting zich dus betrekkelijk autonoom. Zelfs het onderzoek dat TNO en Novay onlangs deden naar HNW bij het Rijk richtte zich apart op de onderwerpen flexwerken, het gebruik van Yammer en nieuwe leiderschapsstijlen. Ze hadden ook kunnen onderzoeken of de productiviteit en arbeidsvreugde waren gestegen op plaatsen waar deze drie onderwerpen in samenhang waren opgepakt. Dat was immers waar het allemaal om begonnen was.

Veel organisaties zijn van start gegaan met een integrale visie op Het Nieuwe Werken, maar de uitvoering is terechtgekomen bij de verschillende afdelingen voor de bedrijfsvoering. Dat wil niet zeggen dat er geen verbeteringen zijn gerealiseerd. Er worden wel degelijk belemmeringen voor HNW weggenomen. Echter, de vernieuwingen die we nu zien zijn gewoon de evolutionaire ontwikkeling op ieders vakgebied. Dat komt niet door Het Nieuwe Werken.

In het tweede deel van dit pleidooi roepen de auteurs op te stoppen met het navelstaren rondom Het Nieuwe Werken en weer in het oog te krijgen voor wie de overheid eigenlijk werkt. Zodat een visie op Het Nieuwe Werken wordt ontwikkeld die ondersteunend is aan de strategische visie en de beleidsdoelen. En waarvan het effect merkbaar is in de samenleving.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het tijdschrift iBestuur.

Deel dit artikel met anderen
Ambtenaar 2.0 -
Ambtenaar 2.0 is een netwerk van mensen binnen en buiten de overheid die samen werken aan overheid 2.0. Om de overheid beter, leuker en meer 2.0 te maken, zijn er initiatiefrijke ambtenaren verzameld in het netwerk Ambtenaar 2.0. Er wordt over de grenzen van organisaties heen gekeken en ze zijn aan de slag met verkennen en implementeren van nieuwe mogelijkheden en middelen binnen de overheid.
Wat zijn uw gedachten over dit onderwerp? Deel ze hieronder met andere lezers!

2 reacties


    Albert Roelofswaard zegt:

    Mooi artikel met een pakkende titel. Jullie beschrijven ook de essentie van HNW zoals altijd bedoeld. Het lijkt er echter op dat HNW niet op zijn einde loopt bij de overheid maar juist nog moet beginnen. Weten jullie waar en waarom de integrale aanpak en de koppeling met activiteiten en toegevoegde waarde van de overheid uit het oog wordt verloren? Heeft het te maken met visie, leiderschap en verantwoordelijkheid nemen?

    nassau|ws zegt:

    HNW is een maatschappelijk fenomeen en dat kan ook de
    overheidsbestuurders niet ontgaan zijn. Maar de dwingende noodzaak en de moed
    om werkwijze en organisatie daadwerkelijk te veranderen ontbreekt vooralsnog.
    Waarschijnlijk loont het niet om voor HNW je nek uit te steken of is de kans
    dat je je vingers brand veel te groot. Bottum-up experimenten worden
    getolereerd zolang ze de status quo niet bedreigen en houden tegelijkertijd de
    buitenwereld op afstand:’HNW? Ja hoor zijn wij druk mee bezig!’

    Gelukkig zijn er binnen de overheid (maar dan een beetje aan
    de rand) ook goede voorbeelden van HNW te vinden. Ik denk aan de Voedsel en
    Waren Autoriteit, die onder leiding van Wim Schreuders significante stappen
    heeft gemaakt en de onlangs opgeleverde werkstijl / kantoor bij het College
    Beoordeling Geneesmiddelen in Utrecht (onderdeel van VWS) onder leiding van
    Aginus Kalis (waarbij ik zelf nog betrokken ben geweest).

    Ik ben het eens met Albert laten we positief blijven. Het is altijd
    het donkerst in het midden van de nacht.

    Nog even voor de goede orde: HNW komt niet uit de ICT hoek
    maar uit de huisvestingshoek. In het boek The New World of Work van Bill Gates staat
    niets over het Nieuwe Werken. Microsoft Nederland is wel verantwoordelijk voor
    de term HNW en de marketing hype maar heeft het concept niet bedacht.  Dik Bijl is ook niet de ‘uitvinder’ van HNW
    maar een onderzoeksjournalist die heeft opgeschreven wat anderen bedacht
    hebben. De bakermat van HNW ligt bij Erik Veldhoen en zijn team die midden
    jaren 90 verantwoordelijk was voor het eerste HNW project bij Interpolis in
    Tilburg.