De vergeten succesfactor bij HNW: regel ondernemerschap

Vrijwel zonder uitzondering zijn de bedrijven in ons land georganiseerd rond om hetzelfde principe: hiërarchie. Niet per definitie om grip en controle te hebben, maar wel om verantwoordelijkheden in de lijn te beleggen. Recent wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat dit vreemde dingen doet met mensen, zoals: risico mijden, lonken naar de baas, aan- en afhankelijk gedrag, stammenstrijd, en wat dies meer zij.

Veel organisaties dromen van meer verantwoording lager in de organisatie, maar de praktijk is natuurlijk weerbarstig. Leiderschap heeft meer grijze dan groene randjes, en de gripreflex blijft nieuwe organisatievormen als Het Nieuwe Werken in de weg staan.

De sociale psychologie van organiseren

Al in 1969 schreef Karl Weick een boek dat meer recht doet aan alternatieve manieren van organiseren: The Social Psychology of Organizing. Veel opzien baarde dat indertijd niet. Inmiddels wordt zijn gedachtegoed opgepakt door faculteiten, ondernemers en bedrijven die anders willen ondernemen en organiseren. Innovatief en op een juiste manier aangepast aan de huidige tijd. Weick boetseerde zijn denkbeelden en adviezen rond om termen als zingevend organiseren.

Eigenlijk komt het pleidooi van Weick telkens neer op het aansluiten bij de drijfveren en talenten van mensen en hun bijdrage aan processen die nodig is om de diensten en producten van bedrijven te leveren. De denkbeelden van Weick gaan dan ook niet uit van de harkjesstructuren die we gewend zijn te tekenen als we een organisatie schetsen. Heel klassiek van boven naar beneden: visie, missie, strategie, beleid en na genoeg de uitvoering van dat alles. Van denken naar doen.

Kleine en grote rampen

Veel organisatiegoeroes theoretiseren er lustig op los en bekijken vaak statische organisaties. Weick onderzocht ook situaties waar hij oorzakelijke verbanden met manieren van organiseren vermoedde en zetten zijn tanden niet alleen in ordinaire organisatievraagstukken, maar eveneens in een aantal buitengewone kwesties waarbij het niet functioneren van de organisatie mogelijk leidde tot kleine en grote rampen. Bijvoorbeeld ongevallen bij grote bosbranden in de Verenigde Staten en vliegrampen. Verbazingwekkend vaak is menselijk falen terug te voeren op de wijze van organiseren. De vliegramp op Tenerife is voor ons Rijnlanders daarvan de bekendste.

In zijn onderzoeken en analyses komt Weick tot het inzicht dat organisaties die zijn georganiseerd rond om collectieve drijfveren, betrokkenheid en het proces dat er voor de klant toe doet, zich het best kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Klinkt als een open deur, maar meestal wordt toch eerst de visie bedacht, dan de structuur die nodig is om de zaak te bemensen, en ja, de mensen hadden we al, dus die gaan wel mee.

De sleutel

Een aantal bedrijven organiseert anders. De sleutel is dat iedereen binnen zijn eigen domein meer ondernemend wordt en daarmee (mede)verantwoordelijk. Deze bedrijven organiseren niet in harkjes, maar in rollen binnen belangrijke aandachtsgebieden: het vakmanschap, de markt en de benodigde middelen. Belangrijkste kenmerken: minder staf, minder vrijgesteld management, meer passie en meer flexibiliteit. Het Nieuwe Werken in de meest pure vorm.