Schoolvoorbeeld HNW bij de overheid (2): de cultuurkant

Wim Schreuders is inspecteur generaal van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA) en een voorvechter van Het Nieuwe Werken bij de overheid. Hoe werkt de cultuurkant van HNW voor de nVWA? ‘Het Nieuwe Werken is voor mij niet zozeer de flexibele of technische kant, maar werken op basis van vertrouwen en verantwoordelijkheid.’

Kern van Het Nieuwe Werken

De nVWA telt straks 2.150 fte. Drie overheidsorganisaties – en dus traditioneel georganiseerd – werden gereorganiseerd, maar wel drie organisaties waar meer dan 1.200 inspecteurs werkten die in de basis gewend waren vanuit huis te werken.
Schreuders: ‘Het Nieuwe Werken is voor hen dus niet zo bijzonder. Dat kennen ze al. Er was eigenlijk geen weerstand. En door het kantoorpersoneel werd het concept omarmd als een oplossing voor een hele reeks problemen die men zag. Wel is nieuw dat het kantoorconcept minder bindend is. Zo hoeven hoofdkantoormedewerkers niet langer elke dag naar Utrecht te komen, maar spreken ze per team met elkaar af hoe ze contact onderhouden, voor overleg en vakontwikkeling.

‘In de praktijk zijn hoofdkantoormedewerkers die ver van Utrecht wonen één of twee dagen in Utrecht en werken ze op andere dagen op de regionale servicekantoren of thuis. Door ze daar ruimte in te geven, zijn de contactmomenten veel bewuster. Je kunt mensen die verantwoordelijkheid prima geven en ze daarin vertrouwen. De enkeling bij wie dat niet kan, moet je anders aanpakken.

‘Een cultuur waarbij veel wordt afgesproken met veel regels, moet je bovendien niet willen. Regels maken vlegels, is mijn stelling. Spreek mensen aan op hun verantwoordelijkheid. HNW is voor mij niet zozeer de flexibele of technische kant, maar werken op basis van vertrouwen en verantwoordelijkheid. Dat is de kern.’

Cultuur

Omdat de fysieke verbouwing vóór de cultuurkant uitging, bevindt de nVWA zich nog volop in die laatste.
Schreuders: ‘We hebben twee nieuwe lijnen opgezet: het team- en het managmentontwikkeltraject. Wij laten de teams – ook het directieteam – en de managers – ook onszelf – begeleiden in de menskant van HNW. We hebben het dan over resultaten boeken, mensen betrekken, vertrouwen geven, verantwoordelijkheid nemen. Zaken die nodig zijn om betere resultaten te boeken. En daarmee verandert ook de cultuur.

‘Waarom ik Het Nieuwe Werken wilde? Omdat het goed is voor onze business! We hebben HNW nodig om topresultaten te leveren. We willen een van de beste inspecties van Nederland zijn. Onze aanpak neemt het resultaat als vertrekpunt en we geven mensen de verantwoordelijkheid en het vertrouwen om daar maximaal in bij te dragen. Dat raakt vakmensen, en bij onze organisatie draait het om hun betrokkenheid. Als mensen daarin ruimte krijgen en gewaardeerd worden, voelen ze zich plezierig en kunnen ze maximaal bijdragen. Dat soort noties, de gedragskant, zit in ons programma HNW. De komende twee jaar steken we veel energie in die gedragskant.

‘Daarbij praten we nooit over cultuurverandering. Waarom zouden we de cultuur veranderen? We willen beter worden en omdat we dat echt willen, moeten we dingen anders doen, ander gedrag vertonen. Daardoor verandert de cultuur vanzelf. Als bijproduct van ons betere resultaat. Wat dat betreft vind ik het boek Leiders in cultuurverandering van Jaap Boonstra heel inspirerend en leerzaam.

‘Bij de invoering van Het Nieuwe Werken heb ik een club externen betrokken. Zij begeleiden onze teams, waarbij één iemand van buiten is gekoppeld aan twee interne begeleiders. Die laat ik ook het managementontwikkeltraject begeleiden. Ze zien dus ook wat wij, managers, in de praktijk doen en kunnen ons helpen om zelf ook dat andere gedrag te vertonen. HNW is echt geen veranderopgave voor medewerkers alleen. Misschien zit de grootste opgave wel bij de managers. Zij moeten anders gaan sturen – op basis van vertrouwen en verantwoordelijkheid’.

Niet Het Nieuwe Werken meten

Aan het meten van Key Performances rond Het Nieuwe Werken doet Wim Schreuders niet.
‘Nogmaals: ik wilde gewoon een van de beste inspecties van Nederland worden. En daarvoor hebben we genoeg resultaten in ons jaarplan vastgesteld. HNW is een middel daartoe, dat ik niet als doel ga meten. Het is gelukt als we top zijn in onze resultaten. Dááraan meet ik HNW af.

‘Daarbij hoort natuurlijk de vraag of onze medewerkers tevreden zijn. Maar ook daarover zijn afspraken gemaakt en dat hoef je niet apart te meten voor HNW. Neem het ziekteverzuim. Als dat hoog is, weet je al genoeg. Dan kan het op de cultuurkant nog veel beter in de organisatie en moet het management onderzoeken wat zij zelf anders moeten doen om dat voor elkaar te krijgen. Reken maar dat bij een hoog ziekteverzuim medewerkers niet de verantwoordelijkheid, vertrouwen en ruimte krijgen om bij te dragen aan de organisatiedoelen.’

Toekomstvisie Het Nieuwe Werken bij de overheid

De overheid kan enorm op kosten besparen door Het Nieuwe Werken in te voeren; er is minder huisvesting nodig en minder geld gaat op aan reizen.
Schreuders: ‘Het is financieel zeker geen gemakkelijk tijd. En alles wat je bespaart op de hardwarekant, biedt je ruimte op de menskant. En niet alleen dat. Door HNW mogelijk te maken, kan de overheid vooral een aantrekkelijke werkgever zijn. Dat is belangrijk omdat je als overheid bekend wilt staan als organisatie waar het prettig toeven is. Door daarin te investeren, krijgen we misschien straks, als de leegloop door de vergrijzing heeft plaatsgevonden, ook wat makkelijker nieuwe mensen binnen. Over een jaar of vijf is dat echt weer een belangrijke opgave.

‘De overheid is nog maar net begonnen. HNW biedt veel kansen voor een kleinere overheid. Daarbij: doordat overheid en private sector op deze manier meer gebouwen en plaatsen waar wordt gewerkt kunnen delen, hoop ik dat de interactie tussen overheidsmensen en degenen in de private sector natuurlijker wordt. Onbekend maakt onbemind, en soms ook wereldvreemd bij de overheid. Ik denk dat dat ook dat effect heeft. Zou dat niet mooi zijn?’

Tip

Tot slot nog een tip van de inspecteur generaal.
‘Ik wil meegeven dat een overheid die HNW actief in haar interne organisatie beoefent ook een andere verhouding krijgt met haar omgeving. In de relatie met burgers en ondernemers wil de overheid eveneens werken vanuit vertrouwen en verantwoordelijkheid. Dat gaat lukken als binnen en buiten met elkaar congruent zijn. HNW biedt de overheid een prachtige kans voor verandering.’

Lees deel 1 van het interview met Wim Schreuders over de praktische kant van de invoering.