Vergeten we waar we vandaan komen?

Boeken, handleidingen, congressen, discussies. Aan informatie over nieuwe manieren van werken in de informatiemaatschappij geen gebrek. ‘Wat echter vooral in nieuwe Nederlandse publicaties opvalt, is de vaak leidende rol voor de technologie, terwijl er voorbijgegaan wordt aan het beschikbare sociaal wetenschappelijk onderzoek en dito literatuur. Gek eigenlijk, want we weten wel dat arbeid sinds mensengeheugens een veelvuldig ontleed en besproken domein betreft.’ Virtueel werken en organiseren vormt hierop geen uitzondering.

Learning by sharing

Om sociaal wetenschappers in dit domein in internationaal verband voor het eerst met elkaar in contact te brengen, werd in de periode 1996-2002 een reeks van academische workshops en managementconferenties georganiseerd, die in respectievelijk London, Amsterdam, Turku (Finland), Tokyo, Stockholm, Amsterdam, Badojaz (Spanje) en São Paulo zijn gehouden. Daarvoor zorgde de International Telework Foundation, een Nederlandse stichting. Een goed beeld van de caleidoscopische informatievoorziening uit die tijd is samengevat in ‘Telewerken 1997: Internationale trends en ontwikkelingen’. Lezers van HNWBlog kunnen het rapport hier kosteloos downloaden.

Debat

Veel onvermijdelijke discussie ging in die periode over de definitie van de telewerker (wil de echte telewerker opstaan?), maar wie verder keek, zag interessante uitkomsten van onderzoeken. Zo signaleerde een wetenschapper dat in maritiem Canada de visvangst deels voor call centers is ingeruild. Anderen zetten theorieën op rond onderwerpen als vertrouwen in de arbeidsrelaties of bijvoorbeeld telewerk en werk(plek)democratie.

Electronic cottage

Duidelijk werd ook dat telewerk zeker niet beperkt is tot telethuiswerk. Telecottages, satellietkantoren of telecenters bieden ook interessante en praktische mogelijk het werk op afstand te doen. In de VS gingen de gedachten uit naar een werkplekmakelaar die voor een bedrijf de telewerkplekken en andere faciliteiten kan regelen. Telework offices waren dan ook in 1997 in opkomst, hoewel er tevens stemmen opgingen die in de toekomst nauwelijks meer een rol zagen weggelegd voor zelfstandige c.q. dedicated telewerkkantoren.

Voor de goede orde: in Nederland werden de eerste smart work centers in 2008 met veel tamtam gelanceerd om vervolgens een jaar later failliet te gaan. Lees overigens ook eens het boek ‘The Third Wave’ van futuroloog Alvin Tofler. Hij betoogde in 1980 dat de wereld na de landbouw en de industrialisatie, dankzij de ICT aan de vooravond staat van een nieuwe ontwikkelingsgolf. In het ‘electronic cottage’ van de toekomst gaan mensen consumeren en produceren. Daarbij is voor telecommuting een belangrijke rol weggelegd.

Bedrijfscultuur en persoonlijkheid

In 1997 ging het met de Zweedse telewerkprojecten ging het slecht. Onderzoek wees namelijk uit dat zowel de bedrijfscultuur als de persoonlijkheid van de telewerker ernstige belemmeringen kunnen oproepen voor de succesvolle uitvoering van telewerk. Met deze factoren werd echter nooit rekening gehouden. Onafhankelijk van deze evaluatie van projecten, uitte een Zweedse telewerkadviseur kritiek op wetenschappers die zich met de virtueel werk en organiseren bezighouden. De academische wereld zou telewerk vaak te rooskleurig voorschilderen. Een kritischer opstelling komt zowel de wetenschap als de telewerkpraktijk ten goede.

Doen

Anno 2010 kunnen we veel herhalen wat er in de afgelopen twee a drie decennia is gezegd. Alleen al om deze reden is de geschiedenis, ook sociaal-wetenschappelijk, buitengemeen leerzaam. Nu bevinden we ons in de post-telewerkfase. Bij het nieuwe manieren van werken gaat het vandaag weliswaar nog steeds om coördinatie en management van tijd- en plaatsonafhankelijk werk, uit te voeren door kenniswerkers met toepassing van ICT, maar het duale concept van een vaste werkplek op de zaak en een vaste werkplek thuis, heeft plaatsgemaakt voor flexibele, op activiteiten-gebaseerde werkplekken op kantoor. Out-of-office zijn de werkplekken domweg waar de werknemer zich bevindt.

Juridische aspecten

Ook het rechtskader heeft zich gewijzigd en is uitgebreid. Wanneer kantoren geen muren meer hebben, werk en privé deels door elkaar lopen en het interactieve Web 2.0 een uiterst belangrijke rol speelt, moet de bestuurskamer haar zaakjes goed op orde hebben. Aandacht voor het juridisch raamwerk creëert economische waarde, optimaliseert bedrijfsmiddelen en beheert bedrijfsrisico´s. Niet te versmaden voordelen.

De benefits worden het beste gerealiseerd door middel van een op de arbeidsovereenkomst aanvullende Gedragscode Het Nieuwe Werken, die bij grotere organisaties samen met de Ondernemingsraad moet worden opgesteld. Deze gedragsregels zijn essentieel voor een blijvend succes van nieuwe manieren van werken en vallen binnen de bevoegdheid van de werkgever om voorschriften te stellen aan onder meer het gebruik van elektronische bedrijfsmiddelen en maatregelen te nemen ter bevordering van de goede orde in de organisatie.

© 2010 V.A. de Pous, Amsterdam (deze blog valt buiten de creative commons licentie van HNWBlog)