Weg met de duistere kant van Het Nieuwe Werken, een onderzoek

Veel onderzoek richt zich op de positieve consequenties van Het Nieuwe Werken, zoals meer vrijheid en een betere werkprivé-balans, maar HNW kent ook knelpunten. Inzicht hierin biedt kansen om de duistere kant ervan aan te pakken, zodat Het Nieuwe Werken nog beter kan worden afgestemd op de wensen van werkgever en werknemer.

Het Nieuwe Werken gaat gepaard met vrijheid voor de werknemer, waardoor deze ervoor kan kiezen om minder frequent in de spits en dus in de file te reizen. Positief voor de werknemer, maar ook voor diens organisatie en de maatschappij. Deze positieve impact van HNW op mobiliteit is nog niet eerder onderzocht en een van de aspecten die centraal staat in het onderzoek dat ik uitvoerde in opdracht van TNO, expertisegroep Smart Mobility Delft, in het kader van mijn afstudeerproject aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Een verslag van de resultaten.

Positieve impact op mobiliteit

De duistere kant van Het Nieuwe Werken zou de positieve impact ervan op mobiliteit kunnen onderdrukken, want als werknemers knelpunten ervaren, is dit dan in dusdanig sterke mate dat zij overwegen om minder intensief volgens HNW te gaan werken? Of zelfs ermee te stoppen?

In een notendop is dat waarover mijn onderzoek handelt. Werknemers die van hun werkgever de mogelijkheid krijgen om minimaal één dag per week tijd- en/of plaatsonafhankelijk te werken, vulden de vragenlijst in*. Zij zijn werkzaam in verschillende branches in heel Nederland.

Leidt Het Nieuwe Werken tot minder frequent reizen in spits en file?

Naast het feit dat respondenten aangeven te verwachten dat HNW een positieve impact op mobiliteit heeft, hebben zij vragen beantwoord over hun feitelijke reisgedrag. Hieruit blijkt dat de Nieuwe Werkers in dit onderzoek significant minder in de spits en file reizen dan de niet-Nieuwe Werkers en er dus sterke aanwijzingen zijn van  een positieve impact van HNW op mobiliteit.

Aangezien bijna niemand het prettig vindt om in de drukte te rijden, is dit positief voor de Nieuwe Werkers, maar logischerwijs ook landelijk, aangezien HNW de druk op het wegennet tijdens de spitsuren verlaagt. Een pluspunt voor Het Nieuwe Werken dus.

De knelpunten

Dan de keerzijde van de medaille: welke knelpunten ervaren de Nieuwe Werkers?

1. Ergonomie, kennisdeling en overwerken
Een significant aantal respondenten geeft aan ontevreden te zijn over de ergonomische omstandigheden op de thuiswerkplek en problemen te ervaren met betrekking tot het delen van impliciete kennis. Dit laatste is niet verrassend, aangezien HNW een fysieke afstand creëert tussen collega’s en impliciete kennis lastig te verwoorden is.

Ook leidt HNW voor een significant aantal van de Nieuwe Werkers tot frequenter overwerken. Bijna geen enkele respondent geeft echter aan minder tevreden te zijn over de nieuwe werkprivé-balans. Dit impliceert dat zij overwerken niet per definitie als knelpunt ervaren. Voor organisaties is dit resultaat echter wel een aanwijzing om de mate waarin Nieuwe Werkers overwerken in de gaten te houden. 

2. Sociale cohesie
Daarnaast leidt HNW voor een significant aantal respondenten tot het missen van de sociale aspecten van werk: deze Nieuwe Werkers ervaren een grote gevoelsmatige afstand ten opzichte van hun collega’s, een tekort aan zowel persoonlijk- als aan face to face-collegacontact, en een gebrek aan teamgeest en sociale cohesie binnen hun afdeling. En allen koppelen dat aan Het Nieuwe Werken.

3. Verbondenheid en gezelligheid
Opvallend genoeg ervaren respondenten die minder dan vijf jaar aan HNW doen meer knelpunten dan degenen die dit langer dan vijf jaar doen. Dit betreft dan een gebrek aan verbondenheid, evenals aan identificatie met collega’s. Ook voelen zij zich zowel geïsoleerd als vervreemd van hun collega’s en ontberen zij de gezelligheid op het werk.

Het feit dat respondenten die sinds een kortere periode volgens Het Nieuwe Werken werkzaam zijn meer knelpunten ervaren dan degenen die dit al langer doen, kan impliceren dat werknemers naarmate zij langer op basis van Het Nieuwe Werken werken, leren omgaan met sommige knelpunten. Wellicht hebben werknemers dus de tijd nodig om aan HNW te wennen. Toch ligt er nog steeds een uitdaging voor HNW-managers om deze knelpunten aan te pakken.

De impact van de negatieve effecten

Iets minder dan de helft van de Nieuwe Werkers in het onderzoek geeft aan dat de ervaren knelpunten geen reden zijn om te stoppen met HNW. In het ergste geval zitten deze Nieuwe Werkers thuis met griep en pijn in hun rug over te werken, terwijl zij zich geïsoleerd voelen van hun collega’s en niet in staat zijn de waardevolle kennis die zij opdoen te delen. Ondanks dit nogal dramatische beeld overwegen zij niet om hun werkstijl aan te passen.

Anderzijds moet worden beseft dat niet élke Nieuwe Werker élk knelpunt continu in hoge mate ervaart. Echter, je hoeft geen genie te zijn om te begrijpen dat het ervaren van knelpunten überhaupt niet wenselijk is. Niet voor het welzijn van de werknemer, niet voor de prestaties van organisaties.

Iets meer dan de helft van de Nieuwe Werkers in dit onderzoek geeft dan ook aan te overwegen om minder intensief aan HNW te gaan doen of zelfs ermee te stoppen. De ervaren knelpunten wegen dus zwaar. Zo zwaar zelfs, dat ze de positieve consequenties teniet kunnen doen. Als Nieuwe Werkers inderdaad stoppen, zijn zij verlost van de knelpunten. Positief dus voor de werknemer, zou je zeggen. Tegelijkertijd missen zij de voordelen ervan. En aangezien uit dit onderzoek blijkt dat een van die voordelen het minder frequent in de spits en file reizen is, kent stoppen met HNW dus ook een negatieve kant. Niet alleen voor de werknemer, maar ook op landelijk niveau.

Stoppen is geen optie

De vraag rijst wat werknemers en organisaties moeten doen: stoppen met Het Nieuwe Werken of oplossingen vinden om de duistere kant ervan aan te pakken?

Stoppen leidt naar verwachting tot frequenter in de spits en file reizen. Op grote schaal is dit een groot nadeel voor de werknemer, werkgever en maatschappij. Bovendien gaat HNW gepaard met andere positieve consequenties, zoals meer vrijheid en een betere werkprivé-balans. Het zou jammer zijn als de duistere kant van Het Nieuwe Werken de positieve impact op mobiliteit en op andere aspecten onderdrukt. Stoppen is dus geen optie. 

Oplossingen

Welke oplossingen zijn er voorhanden voor de genoemde knelpunten? Problemen met betrekking tot het delen van impliciete kennis en een gebrek aan de sociale aspecten van werk ontstaan door de fysieke afstand tussen collega’s, die inherent is aan HNW. Een potentiële oplossing kan daarom gerelateerd zijn aan het vaststellen van een dag waarop elke werknemer aanwezig is op de vaste standplaats. Maar is dit voldoende?

Daarnaast is de paradox dat deze oplossing de vrijheid van de werknemer inperkt, de vrijheid die juist zo centraal staat bij Het Nieuwe Werken. Kortom, de vraag en de uitdaging aan de lezer is: wat kunnen werknemers en werkgevers doen om de duistere kant van HNW aan te pakken?

* Van het aantal respondenten zijn er 172 Nieuwe Werkers en 37 niet-Nieuwe Werkers.